[Nowy Sącz] Zabytki

[marns]

Zakładam wątek o zabytkach Nowego Sącza. Będzie to taka moja inwentaryzacja fotograficzna sądeckich zabytków, gdzie dużą wagę będę przywiązywał do detali i szczegółów – czyli na to co najczęściej jest mało zauważane – a jest elementem bardzo istotnym, tworzącym charakter zabytkowego obiektu. Będę rozkładał sądeckie zabytki na czynniki pierwsze

Spis zabytków:
1. Bazylika Św. Małgorzaty
widok zewnętrzny 1 - widok zewnętrzny 2 - detale zewnętrzne 1 - detale zewnętrzne 2 - detale zewnętrzne 3 - wnętrze 1 - wnętrze 2 - gotyckie malarstwo - witraże 1 - witraże 2 - witraże 3 - gotycka rzeźba - sklepienia - ołtarz główny1 - ołtarz główny2 - ołtarz rokokowy1 - ołtarz rokokowy2 - obraz „Adoracja Trójcy Świętej” - odkrycie fresków

2...

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty - widoki zewnętrzne 1
[1]

Panorama Nowego Sącza (baner na forum) pierwsze wieże od lewej to Bazylika Św Małgorzaty :

Historia:
…”Bazylika św. Małgorzaty wybija się w pejzażu miasta pięknem swojej architektury. Dzieje tego kościoła łączą się ściśle z historią Nowego Sącza. Z nim wzrastał w świetność w wiekach XV i XVI, podupadł w wieku XVIII i początkach XIX w., dźwigał się ze zniszczeń pod koniec XIX w.

Najstarszą wzmiankę o nim pozostawił król Wacław II Czeski w dokumencie z dnia 24 kwietnia 1303 r. potwierdzającym patronat biskupów krakowskich nad kościołem św. Małgorzaty w założonym przez siebie grodzie.

W początkach XIII w. istniał już - na późniejszym lokacyjnym terenie miasta - murowany romański kościół z wieżą. Dowodem są: kapitel romańskiej kolumny odnaleziony w 1920 r. nieopodal kościoła św. Małgorzaty, a ok. 1974 r. wmurowany w ścianę Collegium Maius w Krakowie, fragment półkolumny romańskiej użytej jako wtórny materiał budowlany w ścianie prezbiterium obecnego kościoła, oraz jego wyobrażenie na pieczęci miejskiej z św. Małgorzatą, odciśniętej w 1329 r. i 1343 r.

Wznoszony w pierwszej ćwierci XIV w. gotycki kościół św. Małgorzaty posiada mury o wątku ceglano - kamiennym i filarowo - szkarpowy system. konstrukcyjny. Jego niewielkie prezbiterium posiadało ostrołukowe sklepienie, gotyckie sklepienie nawy wspierało się na kamiennych okrągłych kolumnach stojących pośrodku kościoła, dzieląc go na dwie nawy. Do korpusu dobudowane zostały fundowane kaplice: św. Anny - XIV/XV w. Wszystkich Świętych - 1410 r., św. Trójcy - 1418 r., Nawiedzenia Najśw. Marii Panny- 1418 r. Nie posiadał wież.
Dalsza rozbudowa kościoła - powstały kaplice: św. Mikołaja - 1453 r., św. Jakuba Apostoła - 1460 r., św. Jana Jałmużnika - 1472 r., św. Andrzeja - 1472 r. Wzniesiono nad zakrystiami kapitularz, a w 1486 r. dobudowano do już istniejącego - trójboczne prezbiterium. Z tego okresu rozbudowy kościoła pochodzą obydwie wieże.

Na przełomie wieku XIV/XV wzniesiona została wieża północna, do czego przyczynili się kard. Zbigniew Oleśnicki i starosta sądecki Jakub z Dębna. Posiadała siedem kondygnacji i osobne do niej wejście - była strażnicą miejską. Za wieżą wzniesiona została kaplica p.w. Wniebowstąpienia N. M. Panny w 1597 r.

Wieżę południową - dzwonnicę wzniesiono w 1507 r., uszkodzoną pożarem odbudowano przed 1631 r.

Pożary w latach 1486,1522 i 1611 zniszczyły wnętrze, nadwyrężyły mury świątyni to też ulegała częstym remontom, przeróbkom. W latach 1749 - 1753 dokonano wyburzenia gotyckiego stropu nawy i zastąpiono go płaskim pułapem. Zdobny pinaklami frontowy szczyt kościoła zburzono w 1777 r.

Kościół poddano przebudowie w latach 1804 - 1822. Wówczas boczne kaplice połączono w całość tworząc z nich boczne nawy, dwie kaplice rozburzono, korpus kościoła obniżono o trzy metry. Wieżę dzwonnicę nadbudowano materiałem rozbiórkowym z dwóch kondygnacji wieży północnej - równając ich wysokości. Otrzymały one zmieniony, jednakowy kształt hełmów. Szczyt kościoła otrzymał barokowy kształt, a ściany kopusu i wież pokryto grubo tynkiem. Usunięto z wejść do świątyni dwa gotyckie kamienne portale. Świątynia straciła gotycki wygląd.

Do odnowienia kościoła przystąpiono w 1880 r. zabezpieczając jego dach, odnawiając ołtarze. W okresie międzywojennym przeprowadzono ponowną renowację, starając się we wnętrzu kościoła zachować resztki zabytkowej architektury.

Działania wojenne w styczniu 1945 r, uszkodziły górną kondygnację wieży północnej i lewą stronę ołtarza głównego. Kościół wymagał generalnego odnowienia, do którego przystąpiono w 1955 r.
Kościół składa się z opiętego siedmioma szkarpami prezbiterium zorientowanego na wschód oraz szerszego korpusu naw głównej i bocznych. Zakrystie i dawny kapitularz są po stronie północnej. Ściana przednia korpusu wgłębiona jest między dwie wieże. Niższa jej kondygnacja wzniesiona z kamienia w XV w. została nadbudowana w 1970 r. ścianą z gotyckiego formatu cegły. W niej odtworzono okno dawnego chóru "literackiego". Zwieńczono ścianę attyką balustradową, poza którą widnieje regotyzowany również szczyt korpusu kościoła. Fasadę kościoła zamykają dwie wieże, których kamienny o zróżnicowanym układzie wątek murów oczyszczony z tynków, ukazuje ich piękno”... (opisy Ireny Styczyńskiej)
[2]


[3]


[4]
Wieżę południową odbudowano po pożarze przed 1631 r. w stylu baroku. Była dzwonnicą, na której do 1917 r. zawieszone były cztery dzwony: "Michał Archanioł" - z 1617 r. o wadze 4847 kg, 204 cm średnicy, "św. Jan" - odlany w 1611, o wadze 2666 kg, 162cm średnicy, "Leon" z 1671 r. o wadze 1600 kg i średnicy 122 cm, "Maria" zwoływał na Anioł Pański. Rekwizycji dzwonów na cele wojenne dokonali Austriacy w 1917 r.

Wieża ta wzniesiona w rzucie kwadratu, w kondygnacji trzeciej przechodzi w kształt ośmioboczny. Jej pierwotna wysokość zaznaczona jest linią litego muru, nad którym w pocz. XIX w. podniesiono jej ściany cegłą i ciosami piaskowca uzyskanymi z obniżenia wieży sąsiedniej.
Na fasadzie zachodniej, pod gzymsem, usytuowany jest niewielki fryz późnogotycki złożony z ciosów ozdobionych od lewej: gmerkiem i datą "1507", emblematem "IHS", i herbami Polski i Litwy. Poniżej widnieje renesansowa Pasja. Odkute zostały od nowa według zniszczonych pierwowzorów.




[5]
Na gotyckim zrębie kaplicy św. Anny wzniesiona została w ok. 1460 r. wieża północna. Zbudowana z kamiennego ciosu w dolnej części, powyżej cegły o układzie polskim, wzmocniona na narożach ciosami z piaskowca, dzielona jest kamiennymi gzymsami na kondygnacje. Pod gzymsem drugiej kondygnacji, w jej zachodniej fasadzie zdobi ją fryz maswerkowo-herbowy. Obniżona o dwie kondygnacje w pocz. XIX w. otrzymała w czasie ostatniego remontu gotycki w wyrazie hełm


[6]


[7]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty - widoki zewnętrzne 2
[8]


[9]


[10]


[11]


[12]


[13]


[14]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza


Bazylika św. Małgorzaty - detale zewnętrzne 1

[15]
Portal główny:
…„Pochodzący z 1608 r. opis świątyni mówi, że główne wejście do tego gotyckiego kościoła wiodło od strony zachodniej, ujęte było portalem, nad którym umieszczone były kamienne posągi pięciu Panien Męczenniczek: św. Małgorzaty, św. Katarzyny, św. Doroty, św. Barbary i św. Agnieszki”…
A to co pozostało z tego portalu (głównie rekonstrukcja)



[16]



[17]
Portal zachodni:
Świątynię zdobiły gotyckie portale bogate w formie. Jeden z nich usunięty z murów kościoła w czasie przebudowy w początku XIX w. znajduje się obecnie we wnętrzu kościoła parafialnego w Wielogłowach k/Nowego Sącza. Drugi gotycki portal, wiodący do zbudowanej w 1472 r. południowej kruchty kościoła, zdobny charakterystycznym "długoszowskim" schodkowaniem, został w 1907 r. odnaleziony pod zwałami ziemi obok kościoła. Od 1913 r. zdobi on południową elewację sąsiedniego "Domu Gotyckiego".

Rekonstrukcja portalu zachodniego:


[18]


[19]


[20]


[21]
Fryz na wieży północnej:
Pod gzymsem drugiej kondygnacji, w zachodniej fasadzie zdobi ją fryz maswerkowo-herbowy, który tworzą od lewej: tarcza herbowa Odrowąź - starosty Jakuba z Dębna, hierogram "IHS", tarcze z Białym Orłem i Pogonią oraz herb Dębno - kard. Zbigniewa
Oleśnickiego. Fryz odkuty jest od nowa, prócz ciosu z maswerkiem.


[22]


[23]
Wieża południowa
Na fasadzie zachodniej, pod gzymsem, usytuowany jest niewielki fryz późnogotycki złożony z ciosów ozdobionych od lewej: gmerkiem i datą "1507", emblematem "IHS", i herbami Polski i Litwy.


[24]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty - detale zewnętrzne 2

[25]
Mini okienko – wieża północna


[26]
Boniowany portal - wieża północna


[27]


[28]


[29]
Renesansowa Pasja. Odkute zostały od nowa według zniszczonych pierwowzorów – wieża południowa


[30]
wieża południowa


[31]
wieża południowa


[32]
Przemurowania okien w południowej nawie bocznej


[33]
W części ośmiobocznej wieży cztery okrągłe okna przeplatają się z okrągłymi wnękami - odkrytymi pod tynkiem w czasie ostatniej renowacji wieży - których wnętrze wypełniają malowane na tynku w tonacji czerni i czerwieni popiersia czterech ewangelistów. Ponad nimi obiega wieżę fryz z 28 małych wnęk wypełnionych rysunkiem o motywacjach roślinnych.

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty - detale zewnętrzne 3

[34]
Wieżę oświetlają okna o późnorenesansowym pokroju i zdobieniu


[35]
Element płyty nagrobkowej oznakowanej gmerkiem mieszczańskim wmurowany w przyporę prezbiterium od strony południowej:


[36]
Na zewnątrz kościoła, w absydzie prezbiterium usytuowany jest barokowy Ogrojec, nad nim Krucyfiks - pocz. XIX w


[37]
Okna wieży północnej


[38]


[39]


[40]


[41]
I jeszcze raz fryz z wieży północnej


[42]


[43]

[SebastianNS]

Życzę wytrwałości w dalszych opisach

Originally Posted by marns

Fryz odkuty jest od nowa, prócz ciosu z maswerkiem.
[21]

To ja jeszcze dodam że oryginalny fryz wmurowano w mury obronne przy bazylice. Na dowód jedno moje zdjęcie:

[marns]

temat rzeka wytrwałości mam nadzieję starczy - tworząc ten wątek sam poznaję to, co wydawało mi się, że już znam

jasne jest, ze watek nie będzie zbyt systematycznie prowadzony (różnie bywa z wolnym czasem)
ale tych róznych zabytkowych obiektów trochę jest (dużych i małych, cennych i mniej cennych, zabytkowych i po prostu tylko starych...) więc roboty trochę będzie - zwłaszcza, że będę unikał prezentowania takich ogólnych fotek, panoramek sądeckich zabytków (bo to mozna zrobić w kilku postach i na każdej stronie internetowej prezentującej zabytki miasta mozna to zobaczyć) a bardziej będę skupiał się na takiej inwentaryzacji fotograficznej z pokazaniem wszystkich możliwych szczegółów i detali...

jutro wrzucę wnętrza Bazyliki, następnie pojawi się jeszcze gotyckie malarstwo, współczesne witraże, ołtarze w szczegółach i zastanowię się nad tym co będzie następnym zabytkiem

SebastianNS gdybyś miał gdzieś fotki gotyckich rzeżb apostołów (te ktore wisiały na północnej ścianie prezbiterium) to miło było by jakbyś je tutaj wrzucił - obecnie są w konserwacji i nie wiadomo kiedy się pojawią z powrotem w Bazylice

[SebastianNS]

Nie mam zdjęć wnętrza, ale zdjęcie tych rzeźb znajdziesz na stronie Bazyliki.

Originally Posted by marns

Portal zachodni:
Świątynię zdobiły gotyckie portale bogate w formie. Jeden z nich usunięty z murów kościoła w czasie przebudowy w początku XIX w. znajduje się obecnie we wnętrzu kościoła parafialnego w Wielogłowach k/Nowego Sącza. Drugi gotycki portal, wiodący do zbudowanej w 1472 r. południowej kruchty kościoła, zdobny charakterystycznym "długoszowskim" schodkowaniem, został w 1907 r. odnaleziony pod zwałami ziemi obok kościoła. Od 1913 r. zdobi on południową elewację sąsiedniego "Domu Gotyckiego".

Rekonstrukcja portalu zachodniego:

Jak już przy Bazylice to mam jeszcze zdjęcie tego portalu o którym wyżej mowa (ten z lewej):



Z prawej to wczesnorenesansowy z wyrytą datą 1505.

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – wnętrze 1

[44]
Trzykondygnacyjny ołtarz główny wprowadzony został w 1648 r. W nawie głównej - nad którą wznosi się żelbetowe sklepienie - przy ścianie tęczowej ustawione są dwa ołtarze, późnorenesansowe, przekształcone pod koniec XIX w.


[45]


[46]
Na belce tęczy zdjętej w 1826 r. i ponownie wbudowanej w prześwit ściany w 1973 r. ustawione jest późnogotyckie, z pocz. XVI w. Ukrzyżowanie:


[47]


[48]


[49]


[50]
Ołtarz rokokowy przy ścianie północnej nawy został wykonany w 1760 r.


[51]
Chór muzyczny przebudowany w 1973 r. otrzymał 34-głosowe organy połączone z 16-głosowymi w prezbiterium.

[52]
16 głosowe organy umieszczone w prezbiterium, a obok na południowej ścianie wyeksponowana struktura kamienno ceglanej konstrukcji ścian:


[53]
Wejście z prezbiterium obramowane jest gotyckim portalem z XIV/XV w. w których drzwi okute żelazem z krzyżującymi się listwami pochodzą z XVI w:


[54]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – wnętrze 2


[55]
Obok ołtarza wejście do zakrystii wykonane w 1956 r:


[56]


[57]
Renesansowa chrzcielnica z 1557 r:


[58]


[59]
Kamienna kropielnica z pierwszej ćwierci XVII w


[60]
Rzeźba z rokokowego ołtarza bocznego ( o ołtarzach będzie oddzielny post)

[61]
Maswerkowe wsporniki żeber gotyckiego sklepienia w prezbiterium.


[62]
Fragment zróżnicowanego muru prezbiterium na ścianie północnej tuż pod sklepieniem.

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – gotyckie malarstwo ścienne ok.1360 r.

…”Zachowane fragmentarycznie malowidła na północnej ścianie prezbiterium kościoła św. Małgorzaty w Nowym Sącz stanowią kolejny przykład pełnego finezji stylu kaligraficznego. Gęsta sieć spiętrzonych strefowo kwater wypełniają tutaj luźno zestawione sceny męczeństw, w tym Ukrzyżowanie, wykonanych mocno dziś zatartym, miękkim i płynnym konturem , rysującym wyrazistą twarz Chrystusa czy liryczne postacie św. Doroty i św. Jakuba, odzianych w bogato fałdowane luźne szaty i kontrastujących z krótko i obciśle ubranymi sylwetkami oprawców. Ci, silnie poruszeni i zwinni stąpający na palcach w płytkiej przestrzeni wyznaczonej umownie zakreślonym gruntem i intensywnym błękitem tła.
Kaligraficzne wartości nowosądeckich malowideł lepiej czytelne są na również silnie zniszczonych scenach pokrywających jeden z filarów pod chórem muzycznym: Ostatniej Wieczerzy, a zwłaszcza w wielofigurowym pierwotnie Opłakiwaniu Chrystusa zbliżonym pod względem ikonograficzno – formalnym do analogicznego przedstawienia na jednej z kwater z Wyższego Brodu (Praga, Galeria narodowa)”…
„Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce” praca zbiorowa, Wyd. Naukowe UAM w Poznaniu

[63]
Prezbiterium, ściana północna, ok. 1360 r. z fundacji mieszczańskiej - sceny męczeństw świętych, Ukrzyżowanie

[64]


[65]



[66]
Korpus nawowy – filary pod chórem - ok. 1360 r. z fundacji mieszczańskiej - Ostatnia Wieczerza, Opłakiwanie Chrystusa,


[67]


[68]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza


Bazylika św. Małgorzaty – witraże 1

Kolorową grę światła wpadającego do Bazyliki tworzą współczesne witraże, które wykonała artystka Teresa Maria Reklewska w latach 1976- 1979. (witraże w Bazylice maja powierzchnię ok. 250 m2)

(autorka witraży między innymi w kościele N.M. Panny na Piasku we Wrocławiu, kościoła. Św. Marcina w Warszawie, autorka witraży w transepcie i kaplicy bł. Czesława kościoła Dominikanów we Wrocławiu)

[69]


[70]



ze strony: witrazesc.com.pl:

Artystka uważa, że doskonałe witraże powinny uchylić zasłony na świat rzeczywisty, niewidzialny naszym ziemskim oczom, a stałe podnoszenie kunsztu artystycznego pochodzi od Boga, w którym jest jedyne źródło twórczości. Natomiast projekt witrażu jest tylko wizją malarską. Bogaty rysunek ołowiem jest zwartą, rygorystyczną konstrukcją. O wyborze każdego kawałka szkła decyduje intuicja i doświadczenie, a malowanie kolorowego szkła tlenkami metali jest umiejętnością przesłaniania pewnych jego partii po to, aby uzyskać głęboki, bogaty ton i siłę barwy.

cytat

[71]


[72]


[73]


[74]


[75]


[76]


[77]


[78]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – witraże 2


[79]


[80]


[81]


[82]


[83]


[84]


[85]


[86]


[87]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – witraże 3


[88]


[89]


[90]


[91]


[92]


[93]


[94]


[95]


[96]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Na ścianie północnej prezbiterium znajdują się gotyckie, drewniane rzeźby:
Madonny z Dzieciątkiem z trzeciej ćwierci XIV w. pochodzącej z warsztatów cechowych sądeckich oraz płaskorzeźbionych, gotyckich także, figur dwunastu apostołów - datowanych na ostatnią ćwierć XIV wieku, ofiarowanych jako wotum kościołowi św. Małgorzaty w 1410 r. przez rycerzy sądeckiego kasztelana Krystyna Koziegłowskiego, biorących udział w bitwie grunwaldzkiej.
(niestety rzeźby są obecnie w konserwacji więc na szczegółowe fotki trzeba będzie trochę poczekać)
[97]

Fotografia ze strony internetowej Bazyliki:

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – koncert

W Bazylice bardzo często odbywają się koncerty.
Poniżej zdjęcia z koncertu Orkiestry Symfonicznej im K. Namysłowskiego z Zamoscia + organy w wykonaniu Marc Waskowiak

[98]

[marns]

Spis zabytków Nowego Sacza

Bazylika św. Małgorzaty – sklepienia

[99]
Gotyckie sklepienie krzyżowo – żebrowe w prezbiterium Bazyliki.

[100]


[101]
Nad nawą główną obecnie wznosi się żelbetowe sklepienie o neogotyckim pokroju zbudowane w latach 1969-1973. W czasie odnawiania wnętrza nawy usunięto polichromię ścian wykonaną w okresie międzywojennym. Pierwotne oryginalne gotyckie sklepienia ze względu na zły stan techniczny zostało w latach 1749-1753 rozebrane i w miejscu ich wybudowano ówczesny drewniany płaski strop.

[102]


[103]


[104]

Drewniany strop nawy głównej (zdjęcie ze strony bazyliki)

[105]
Gotyckie sklepienie krzyżowo – żebrowe w północnej nawie bocznej:

[106]
sklepienie południowej nawy bocznej:


[107]
Gotyckie kryształowe sklepienie w kaplicy Św. Jakuba, która w1920 roku został połączona z kruchtą i przeciwległą kaplicą Św. Anny


[108]

[_koriat_]

Originally Posted by marns

Nad nawą główną obecnie wznosi się żelbetowe sklepienie o neogotyckim pokroju zbudowane w latach 1969-1973. W czasie odnawiania wnętrza nawy usunięto polichromię ścian wykonaną w okresie międzywojennym. Pierwotne oryginalne gotyckie sklepienia ze względu na zły stan techniczny zostało w latach 1749-1753 rozebrane i w miejscu ich wybudowano ówczesny drewniany płaski strop.

Hm, na zdjeciach aż tak dziwacznie toto nie wygląda, ale jak sobie przypomnę wrażenie, jakie wywiera na żywo, to myślę, ze chyba lepszy by był ten strop... Bo co to k"$wa jest, pęknięta fantazja na temat sklepienia kryształowego? Nie dość, zę wydumane, to nijak się ma do małopolskiej tradycji...

[marns]

też tak myślałem do momentu jak zobaczyłem ten płaski strop, który równie kiepsko wygląda- szkoda, że w latach 70 nie pokusili sie o zwykłą rekonstrukcje, zwykłego sklepienia krzyżowo żebrowego - ale wtedy była taka tendencja (i chyba do dzisiaj trwa) aby eksponować i wyrażnie odrózniać to co jest rekonstruowane od tego co oryginalne...

w najbliższym czasie wrzucę jeszcze kilka fotek z wnętrza (ostatnio jak tam byłem to była szarówka i nic ciekawego nie udało się zrobić