[AMS guy]

Opracowane na podstawie holenderskiej wiki i kilku innych niderlandzkojęzycznych źródeł.


Budownictwo rewolucyjne - "revolutiebouw".

Pod koniec XIX wieku w największych niderlandzkich miastach wyrosły dzielnice ciągnących się w nieskończoność monotonnych kamienic stawianych byle jak z najtańszych materiałów. Dzielnice te budowano bez planu, bez perspektywicznego zamysłu, nie przywiązując najmniejszej uwagi do jakości powstających budynków. Ten sposób budowania zostanie przez następne pokolenia nazwany "budownictwem rewolucyjnym", a wyrażenie to stanie się synonimem najgorszej architektury.

Eksplozja demograficzna w miastach.

W czasie Rewolucji Przemysłowej nastąpiła niespotykana dotąd migracja ze wsi do miast. W latach 1875-1900 liczba ludności w niderlandzkich miastach podwoiła się. Sytuacja mieszkaniowa przybyszów z prowincji była dramatyczna, ludzie koczowali w parkach, na polach w prymitywnie skleconych barakach. Miasta starały się zaradzić wzrastającej przestępczości i niezadowoleniu społecznemu budując dzielnice mieszkaniowe na niespotykaną dotąd skalę. Nowe dzielnice zostały gęsto zabudowane prawie identycznie wyglądającymi kamienicami. Kamienice te były "głębokie", wąskie, przeważnie cztero-, pięciokondygnacyjne, z mieszkaniami od ulicy i w podwórkach studniach. Całe rodziny gnieździły się w małych, zawilgociałych i ciemnych izbach, bez kanalizacji, w fatalnych warunkach sanitarnych. W nowych dzielnicach nie było miejsca na parki, ani nawet na drzewa wzdłuż ulic. Gdy sytuacja w miastach stała się krytyczna, wprowadzono "Prawo Mieszkaniowe" (1901 r.), które zmusiło prywatne firmy budowlane do stawiania kamienic o wyższym standardzie. Zaczęło obowiązywać hasło: "Przestrzeń i dostęp do światła". Po wprowadzeniu Prawa Mieszkaniowego, w całej Holandii następuje rozkwit architektury ekspresjonistycznej*, która pozostawiła po sobie jedne z najlepszych dokonań wczesnego modernizmu w Europie.

*Ale to już temat na odrębny wątek.


Amsterdam

W latach 1870-1900 budownictwo rewolucyjne "kwitnie" przede wszystkim w Amsterdamie. Również tutaj zachowało się najwięcej przykładów architektury z tego okresu. Ludność miasta wzrosła z 225.000 w 1850 r. do 511.000 w roku 1900. Eksplozja demograficzna zmusza Amsterdam do wyjścia poza strefę historycznych kanałów oplatających miasto jak pajęczyna. Powstają dzielnice: de Pijp - na południu, Dapperbuurt - na wschodzie, Staadsliedenbuurt - na zachód od Starego Miasta... Najlepiej o tym, jak fatalnej jakości były kamienice budownictwa rewolucyjnego, świadczy fakt, że wiele z tych kamienic zawaliło się już w czasie budowy albo zaraz po jej zakończeniu...



Pomysł wątku zrodził się podczas czytania ochów i achów w temacie o współczesnej niderlandzkiej architekturze. To, że architektura tego kraju jest obecnie tak dobra, to reakcja na błędy z przeszłości. W historii architektury niderlandzkiej wzloty i upadki zdają się występować cyklicznie. Ekspresjonizm Szkoły Amsterdamskiej, który stworzył prawdziwe dzieła, był reakcją na budownictwo rewolucyjne, podobnie jak współczesna architektura jest reakcją na fatalne budownictwo komunalne lat 80 i 90 XX wieku.


Na początek Amsterdam z góry i legenda:

zielony - dzielnica Staatsliedenbuurt
niebieski - dzielnica De Pijp
brązowy - dzielnica Dapperbuurt
biały - wschodnie wyspy, dzielnica prawie w całości wyburzona.
czarny - Ulica Marnixstraat
czerwony - Ulica Kinkerstraat
żółty - Ulica Cara Piotra.

Kwartały zabudowy rewolucyjnej - dzielica Oud West.
Ciasno wszędzie, gęsto wszędzie, co to będzie, co to będzie!

Zrewitalizowana Rustenburgerstraat, częściowo rewolucyjna, częściowo budownictwo z początku XX w. Od kilku lat w pełnej glorii.

Marnixstraat - bardzo długa ulica, na kilku odcinkach budownictwo rewolucyjne.

Najładniejszy fragment Marnixstraat to jej końcówka, niedaleko Leidseplein.

A najbrzydszy - początek, przy placu Haarlemmerplein.

Kinkerstraat - też w top5 najbrzydszych ulic w mieście, ale jednocześnie uchodzi za ulicę bardzo żywą (sklepy, kawiarnie, targ warzywny i szmaciany), przez co bardzo popularna.

De Vinkzicht panden, widok z okna.

podwórko

Kamienice de Vinkzicht z 1892, solidnie rewolucyjne, w 2008 wpisane do rejestru zabytków.

UPDATE: 2014 po remoncie. Parter bardzo zyskał.

Kimkerstraat

Najładniejszy fragment Kinkerstraat, to ten najbliżej Starego Miasta.

Skrzyżowanie z Bilderdijkstraat, również znaną z budownictwa rewolucyjnego. W mrocznej scenerii.

Na tyłach budynków.

Rewolucja?

Chwila refleksji.

Budownictwo rewolucyjne, tłem rewolucji...

Ulica Cara Piotra.

Blankenstraat, chyba ocalona.

^^ EDIT 11.06.2011

Tę pierzeję po lewej stronie jednak wyburzyli, ale w tym przypadku nie należy płakać. Powstało coś znacznie lepszego:

Dzielnica De Pijp

100 % w temacie

Van Woustraat, jedna z dwóch głównych arterii dzielnicy.

Rustenburgerstraat, De Pijp, szaro, ponuro - jeszcze sprzed rewitalizacji.

Niemal doskonały przykład architektury rewolucyjnej.

W sidłach epoki - centrum dzielnicy De Pijp.

Rewolucyjny róg. Albert Cuypstraat.

Tu będzie metro. Ferdinand Bolstraat, obok Van Woustraat druga główna ulica De Pijp.

Miodzio!!!

Był targ, ale zwinęli.

Ceintuurbaan/Van Woustraat.

Motory, balkony, krzesła.

Dobudowali "jaren 80 troep", czyli śmietnik lat osiemdziesiątych.

Ciasno. Coś zostało z dawnej atmosfery.

Rewolucja w pełnej glorii. Taka piękna to pewnie nie była nawet wtedy, gdy powstała.

No, tu to się rewolucja popisała, albo ci, co ją przerobili. Prawdopodobnie jest to jednak kamienica z pogranicza wieków.

Literatura i sztuka

w De Pijp życie toczy się na ulicy - takie luźne nawiązanie, bo budynki w tle to już XX wiek, a ta część dzielnicy nazywa się Nieuwe Pijp i powstała później.

Nassaukade (Staatsliedenbuurt) - postarali się.

 

[zonc]

Życie na ulicy - ekstra. AMS jesteś wielki!

 

[AMS guy]

Jedziemy dalej z tym koksem... ups! sorry... z tą rewolucją oczywiście. Ustalenie wieku niektórych kamienic może być trudne, bo po wprowadzeniu Woningwet w 1901, styl fasad niespecjalnie się zmienia, a przynajmniej nie od razu. Dopiero kamienice zbudowane mniej więcej 8-10 lat później łatwo odróżnić.

Mimo wszystko mam sentyment do budownictwa rewolucyjnego. Gdy po raz pierwszy pojawiłem się w Holandii, zrobiło ono na mnie raczej przygnębiające wrażenie, ale zdążyłem się do niego przyzwyczaić. Z tymi budynkami wiążą się same dobre wspomnienia - większość moich szkolnych kolegów i koleżanek wynajmowała kawalerki i małe mieszkania właśnie w budownictwie rewolucyjnym. Te domy kojarzą mi się ze studenckim życiem, spaniem na klatkach schodowych, wychodzeniem po pijoku do Turka sąsiada z zapytaniem, czy nie ma do odstapienia butelki wina...
Dodatkowo, teraz po latach wydaje mi się, że to budownictwo jest takim czarodziejskim "klejem", który może zbyt pieknie się nie prezentuje, ale lepi miejskość tutejszych miast wyśmienicie, zapycha dziury, wypełnia wygony.

Architektura miasta nie może być całościowo doskonała. Nawet gdyby była, to w końcu jej nieskazitelność też zacznie drażnić. Każde miasto potrzebuje zatem tego czegoś, co wykona brudną robotę i je scali w jeden, wielki, tętniący życiem, organizm. W miastach holenderskich, a zwłaszcza w Amsterdamie, budownictwo rewolucyjne pełni taką funkcję.


Gerard Doustraat (De Pijp)

Jan Hanzenstraat - w głębi kamienice powstałe po 1901.

Schimmelstraat

Nassaukade, w rzeczywistości nie taka znowu szara.

Tweede Helmersstraat w ponurych barwach jesieni.

Skandal

Wiele kamienic rewolucyjnych wyburzono w latach 80 i zastąpiono nowymi plombami.

Jeden z niewielu wiatraków ocalałych w miejskiej zabudowie - jest dużo starszy od budynków, które wyrastają za nim.

Bilderdijkkade. Tak wygląda architektura mieszkaniowa okresu przejściowego między budownictwem rewolucyjnym, a kształtującym się ekspresjonizmem.

Poniższe 3 fotki zrobione przez/pics made by Effes, HHF.
dzielnica De Pijp

Targ Albert Cuypmarkt.

Raz jeszcze.

Dwie fotki autorstwa kotabehemota.

Na koniec pan na skuterze w światłach rewolucji. Z przymrużeniem oka, bo te kamienice są zbyt eleganckie, by uznać je za rewolucyjne.

 

[zasnuty]

jak dla mnie budynki nie byłyby aż takie złe, gdyby nie fakt, że wszystkie, naprawdę wszystkie, mają totalnie zwalone podziały w oknach.
co do estetyki ulicy... gdyby chodnik byłby o ~1 metr szerszy z kazdej strony ulicy i byłby to biały chodnik (tzn z jakiegokolwiek bardzo jasnego kamienia), a do tego z regularnie i sensownie umieszonymi drzewami, to by wyglądało to całkiem dobrze.

 

[mikeleg]

Kto zarządza tym targiem? Wygląda całkiem porządnie.

 

[kylo]

Dałeś czadu...
dobry materiał.

ale klimat! Chciałbym tu mieć zdjęcia ślubne i zajechać jakimś klasykiem...
http://farm2.static.flickr.com/1040/575656224_b5a39e8a74_b.jpg

Kto zarządza tym targiem? Wygląda całkiem porządnie.

Właśnie... u nas to bajzel nie do pomyślenia. A przecież można to jakoś ucywilizować. Ja bym chciał powrotu takich targów ulicznych. Widziałem bardzo dużo takich w Paryżu i świetnie się sprawdzają...

 

[AMS guy]

jak dla mnie budynki nie byłyby aż takie złe, gdyby nie fakt, że wszystkie, naprawdę wszystkie, mają totalnie zwalone podziały w oknach.
co do estetyki ulicy... gdyby chodnik byłby o ~1 metr szerszy z kazdej strony ulicy i byłby to biały chodnik (tzn z jakiegokolwiek bardzo jasnego kamienia), a do tego z regularnie i sensownie umieszonymi drzewami, to by wyglądało to całkiem dobrze.

Problem z tym, że większość XIX wiecznych ulic w holenderskich miastach jest wąska i nie ma tam naprawdę miejsca na drzewa, ani nawet na klomby z kwiatami. Ciasnota i brak planowania sprawiły, że wiele ulic to tylko cegła i kamień. Dopiero w ostatnim dwudziestoleciu zaczyna się coś z tym robić, są plany zamknięcia niektórych ulic dla ruchu kołowego i przerobienia ich w deptaki, a płyty chodnikowe zastępuje się kostką podobną do tej na Starym Mieście. Rozkwit dzielnic powstałych w latach 1875-1900 to stosunkowo nowe zjawisko. Jeszcze w połowie lat 90 duży fragment Marnixstraat w Amsterdamie został wyburzony, a w Hadze, czy Rotterdamie do dzisiaj nie mają litości dla tej architektury.

Kto zarządza tym targiem? Wygląda całkiem porządnie.

Nie jestem pewien, ale wychodzi na to, że miasto. To jest targ, którego tradycja sięga połowy XIX wieku. W 1905, po okresie samowolki, miasto zaczęło wprowadzać różne regulacje, gdyż cała okolica ulicy Albert Cuypstraat wyglądała jak graciarnia. W 1905 r. miasto zadecydowało, że ulica ta będzie raz w tygodniu - w sobotę, przeznaczona na "wolny targ". W 1912, coraz bardziej popularny targ, był już otwarty przez 6 dni w tygodniu, a w latach siedemdziesiątych XX w. zamknęto długi odcinek ulicy dla ruchu kołowego. Targ ten uchodzi za najbardziej uczęszczany w całej Holandii i za największy całotygodniowy targ w Europie, jest tu popularny targ rybny, warzywny, kwiatowy i można kupić też tanie ubrania. W odróżnieniu od innych targów, da się wyczuć specyficzną (historyczną) atmosferę tego miejsca - sprzedawcy przekrzykują się donośnym głosem, który z nich ma tańsze produkty. Czasem z tego zawodzenia "pomarańcze, jabłka jedno euro", wychodzą im niemal ludowe przyśpiewki. :lol:


Parę zdjęć z Albert Cuypmarkt,
przy okazji widać jak dużo budownictwa rewolucyjnego wyburzono.

można odpocząć

zwijają interes.

I po targu...

 

[AMS guy]

Dałeś czadu...
dobry materiał.

ale klimat! Chciałbym tu mieć zdjęcia ślubne i zajechać jakimś klasykiem...
http://farm2.static.flickr.com/1040/575656224_b5a39e8a74_b.jpg

A pod zdjęciem napis - właśnie remontujemy naszą rezydencję.

 

[mikeleg]

Dzięki

duuużo ludzi

 

[Asinus]

no nie... super, bardzo mi się to podoba. może z perspektywy holenderskiej, gdzie wszystko jest zajebiste to budownictwo jest słabe ale jak na to patrze to widzę solidną i estetyczną zabudowę. ehhh... polskie standardy to są poprostu ręce, dla przykładu oto przeciętna zabudowa z reprezentacyjnego centrum mojego miasta (nawet można się doszukać podobieństwa ze względu na materiał...)

hno: no i teraz porównujemy reprezentacyjną dzielnicę dużego polskiego miasta z dzielnicami robotniczymi amsterdamu. i się załamujemy...

 

[AMS guy]

^^ Myślę, że Holendrzy zrobiliby tak:

- zakazaliby indywidualnego wieszania anten satelitarnych, a postawili w niewidocznym miejscu jedną zbiorczą
- odczyścili cegłę
- wymienili stolarkę okienną i dachówkę

i byłoby ok.

Dla przykładu budynek w mojej dzielnicy przed remontem i zaraz po. Myślę, że w Polsce nie tylko brak poczucia estetyki jest problemem, ale dużo się rozbija o kasę i brak regulacji prawnych, co do przestrzeni publicznej.

 

[voy]

Tak, tylko zaraz by się podniosły głosy, że ograniczamy czyjeś swobody. Głosy ludzi, którym, jak to wyczytałem na jakimś forum, "się demokracja z anarchią pomyliła" . Ale w tym kierunku trzeba zdecydowanie iść.

 

[625]

Architektura miasta nie może być całościowo doskonała. Nawet gdyby była, to w końcu jej nieskazitelność też zacznie drażnić. Każde miasto potrzebuje zatem tego czegoś, co wykona brudną robotę i je scali w jeden, wielki, tętniący życiem, organizm. W miastach holenderskich, a zwłaszcza w Amsterdamie, budownictwo rewolucyjne pełni taką funkcję.

Jane Jacobs
Śmierć i życie wielkich miast amerykańskich
Random House, 1961
fragmenty w tłumaczeniu Jacka Wesołowskiego

z rozdziału II-10 “Potrzeba starych domów”

polecam:
http://www.p.lodz.pl/I35/hist/deathlife2.html

 

[jumping_jack]

to budownictwo rewolucyjne wcale najgorsze nie jest, oprucz drugiego zdjecia gdzie wyglda jak niszkowiec imo jest ok, to co mnie naprawde brzydzilo w amsterdamie to byly takie dlugie pierzeje trzypoziomowych kwadratowyh kamienic z plaskimi dachami na wschod od Dapperbuurt (chyba, bo w tamtym rejonie koczowalem, a ze bylo to juz prawie 7 lat temu i poruszalem sie po miescie nie za bardzo przytomny to nie pamietam za dobrze) tam monotonia byla wrecz przytlaczajaca a ze budynki wydawaly sie nowoczesne (lata 60, 70 na oko) to troche tak jakby holendrzy nie do konica wyciagneli wnioski o kturych piszesz, z kumplami strasznie bylismy zawedzeni...



Ograniczona Odpowiedzialnosc Ortograficzna

 

[AMS guy]

to budownictwo rewolucyjne wcale najgorsze nie jest, oprucz drugiego zdjecia gdzie wyglda jak niszkowiec imo jest ok, to co mnie naprawde brzydzilo w amsterdamie to byly takie dlugie pierzeje trzypoziomowych kwadratowyh kamienic z plaskimi dachami na wschod od Dapperbuurt (chyba, bo w tamtym rejonie koczowalem, a ze bylo to juz prawie 7 lat temu i poruszalem sie po miescie nie za bardzo przytomny to nie pamietam za dobrze) tam monotonia byla wrecz przytlaczajaca a ze budynki wydawaly sie nowoczesne (lata 60, 70 na oko) to troche tak jakby holendrzy nie do konica wyciagneli wnioski o kturych piszesz, z kumplami strasznie bylismy zawedzeni...



Ograniczona Odpowiedzialnosc Ortograficzna

Okolica, o której piszesz to najgorszy fragment Amsterdam Oost, a dokładniej Indischebuurt - Dzielnicy Indyjskiej, zabudowanej tanim budownictwem komunalnym z przełomu lat 70/80 XX wieku. Jest ona u góry, na zdjęciu lotniczym miasta, zaznaczona na brązowo. To właśnie to "nowoczesne" budownictwo miało zastąpić kamienice "budownictwa rewolucyjnego" przedstawione w tym wątku, które były wtedy zamieszkane głównie przez lumpenproletariat i znajdowały się w opłakanym stanie, Amsterdam przeszedł w tamtym okresie ogromną operację "stadsvernieuwing" - odnowy miasta, po której do dzisiaj nie może się otrząsnąć. Architektura, która miała zastąpić rudery okazała się w następnym dwudziestoleciu jeszcze mniej trwała od samych ruder. Z punktu widzenia lat 70/80, gdy mieszkanie w XIX-wiecznych robotniczych kamienicach było synonimem totalnego upadku, operacja odnowy miasta była potrzebna. Niestety miasto poszło po linii najmniejszego oporu i powstały takie dzielnice jak ta na wschód od Dappermarkt. Pisałem wcześniej, że to, że holenderska architektura ostatnich lat jest jedną z najlepszych na świecie, jest również po części wynikiem kaca, jaki pozostał w tym kraju po operacji odnowy miast w latach 70/80. Wygląda więc na to, że w ostatnim 20 leciu Holendrzy wyciągneli wnioski z własnych pomyłek. Na szczęście lata 80 XX wieku, zwłaszcza ich koniec, pozostawiły po sobie też lepsze budownictwo mieszkaniowe. Dapperbuurt jest przykładem najgorszym z najgorszych.

Jeszcze jest za wcześnie, żeby zastępować to budownictwo nowym, ale już się o tym dyskutuje, więc przyjdzie na to czas. Z kolei kamienice robotnicze z XIX wieku - te, które przetrwały - wracaja do łask, są gruntownie remontowane, a małe mieszkania klitki, łączone są w większe. Część z mieszkań komunalnych zostaje po remoncie sprzedana. Jako ciekawostkę dodam, że do końca lat osiemdziesiątych ze wszystkich mieszkań istniejących w mieście, prawie 80 % stanowiły mieszkania komunalne.

polecam:
http://www.p.lodz.pl/I35/hist/deathlife2.html

^^ Znam to. Świetny materiał.

 

[aliveinchains]

@Ams bardzo surowo oceniane jest to budownictwo, ale chyba jest to zbyt przesadnie negatywna ocena, ja nawet lubie takie klimaty...w USA czy w Kanadzie byłyby to symbole europejskości tamtych miast...

 

[sky's_the_limit]

to budownictwo rewolucyjne wcale najgorsze nie jest, oprucz drugiego zdjecia gdzie wyglda jak niszkowiec

hno:

a wracajac do tematu, mnie jakos to budownictwo rewolucyjne nie przeszkadza, imo jest ok

 

[cichus1]

ciekawy watek, dzieki AMS

 

[AMS guy]

@Ams bardzo surowo oceniane jest to budownictwo, ale chyba jest to zbyt przesadnie negatywna ocena, ja nawet lubie takie klimaty...w USA czy w Kanadzie byłyby to symbole europejskości tamtych miast...

Zgadza się. W Nowym Jorku widziałem dużo takiej architektury. Niektóre zakamarki dzielnicy de Pijp wyglądają jak Brooklyn i północny Manhattan (Harlem).

 

[qlomyoth]

A to próbka naszej, górnośląskiej, wersji "budownictwa rewolucyjnego", idea w zasadzie była taka sama, tylko tego "życia" na ulicy brak hno:

Chorzów Batory, miejsce nazywane potocznie "Biadacz"