W średniowieczu termin ziemia sandomierska dotyczył rozległego terenu, początkowo obejmującego niemal całą północną Małopolskę wraz z późniejszą ziemią lubelską, która oficjalnie wydzielona została w 1474 przez Kazimierza jagiellończyka w nowe województwo. Generalnie jest to obszar opierający się na północy i częściowo zachodzie o Pilicę, a od wschodu o Wisłę i dalej San. Na południowym zachodzie sandomierskie graniczyło z krakowskim na ogólnej linii Nidy i dalej Dunajca, aż do rozbiorów okolice Pilzna i Tarnowa były jej integralną częścią. Od południa zaś sięgało sandomierskie aż po karpackie pogórza, niemal aż po Biecz i Krosno.
W okresie rozbicia dzielnicowego trzon przyszłego województwa stał się osobnym księstwem sandomierskim, powiększonym przez oderwanie od krakowskiego ziemi wiślickiej (tj. Ponidzia), po zjednoczeniu łokietkowym zaczęto używać określenia województwo

W czasch łokietkowych



I na poczatku XVII wieku. Za Wisłą znajdowała się przynależna sandomierskiemu Ziemia Stężycka (ob. lubelskie)



Głowne ośrodki miejskie Województwa Sandomierskiego



Najwiecej spustoszenia uczyniły w dziejach województwa zabory, odcinając całą leżącą na południe od Wisły i Sanu część, która znalazła się w obszarze austriackiej Galicji, podczas gdy jego człon przypadł Rosji. Nie oszczędzono też stołecznego Sandomierza, który nagle znalazł się w roli nadgranicznej strażnicy z odciętymi południowymi przedmieściami i okolicami. To spowodowało stopniowy upadek polityczny i gospodarczy i migrację ośrodka władzy regionalnej na północ, od 1809 stolicą województwa stał się mało znaczący dotychczas Radom. Od 1844 funkcjonowała Gubernia Radomska, w 1866 podzielona na dwie części, z utworzeniem nowej Guberni Kieleckiej w części południowej. Sandomierz pozostający przy części radomskiej był już wówczas miastem prowincjonalnym. Wprawdzie w 1939 roku był plan powtórnego utworzenia województwa sandomierskeigo ,pokrzyżowała go jednak wojna.



Dziś mało kto zapewne wie, że Radom i Kielce to ośrodki władzy XIX-wiecznej powstałe "na gruzach" sandomierskiego. Warto też zaznaczyć, że w okresie powojennym jeszcze dwa spośród dawnych miast podległych Sandomierzowi, położone po galicyjskiej stronie Wisły, czasowo stały się ośrodkami istniejących w latach 1975-99 województ: Tarnobrzeg i Tarnów. Obecnie miastem wojewódzkim pozostają tylko Kielce, stolica świętokrzyskiego, które jest tu trzonem prezentowanych w wątku obszarów.

Wszystkie mapy, niektóre nieco przeze mnie przeedytowane, pochodzą z wiki

Po tej przydługiej części historyczej czas na Sandomierz, potem Opatów i inne mniejsze miejscowości

Sandomierz - widok z Bramy Opatowskiej

Trzeba być człowiekiem wielkiej pychy lub zgoła szalonym, aby porywać się na zadanie możliwie wyczerpującej prezentacji przebogatych zabytków Sandomierza na łamach forum. Stąd też, nie do końca typowo dla założeń wątku, stolicę dawnego województwa zaprezentuję w uboższej w wiadomości ale łatwiejszej do przekazania i przełknięcia formie spaceru. Spaceru jaki odbywa pewnie niejeden odwiedzający Sandomierz turysta, a niektórzy po wielokroć. Ponieważ miasto już wielokrotnie pojawiało się na forum (ostatnio u Ufoizby, a teraz czekamy na relację MarcinaK - w ramach wątków autorskich), więc wielu forumowiczom, nie będącym tu nawet jeszcze, nie jest zupełnie obce.

Sandomierz, jedno z najwspanialszych miast Polski, pełen jest pamiątek dawnej potęgi i sławy. Żeby lepiej rozeznać się w jego topografii, wizytę w mieście watro zacząć od wspięcia się na szczyt ostatniej z czterech ongi sandomierskich bram miejskich, Bramy Opatowskiej. Znajduje się ona na północnym krańcu staromiejskiego zespołu.

Najpierw spójrzmy na południe. Sandomierskie stare miasto nie jest obszarowo bardzo duże, dość wąskie ale za to mocno wydłużone. Zajmuje szczyt płaskiego lessowego cypla zwanego wzgórzem miejskim, od zachodu ograniczonego wąwozem Piszczele, od wschodu zaś opadającego stromą wysoką skarpą ku dolinie Wisły. Krajobrazowo dzieli się na dwie części zwiazane z odmiennym ukształtowaniem terenu. Północna część widoczna u stóp wieży jest niemal płaska, dość regularna, w większości zabudowana domami mieszlkalnymi i organizuje sie wzdłuż dwu równoległych do siebie wpadających od północy na Rynek ulic. Widocznej w dole Opatowskiej i położonej poza polem widzenia po lewej Sokolnickiego. W dole kościół św Ducha średnioweicznej proweniencji z klasycystyczną fasadą



Podobnie północna część Rynku jest płaska, by pochylić się dość mocno ku południowi i wschodowi. Południowy kraniec starówki zwęża się znacznie, opada nieregularnymi zakolami ulic ku wiślanej skarpie, zbiega wśród ogrodów i ciepłolubnych zarośli oferując niezwykłe plany widokowe. Stąd w widoku z wieży miasto praktycznie "kończy się" na Rynku, za nim tylko wstają wysoka sygnaturka katedry i jej dzwonnica, nie widać natomiast zabudowy Mariackiej i Zamkowej, ani samego zamku, leżącego znacznie niżej. W centrum zdjęcia rzecz jasna ratusz i zachodnia pierzeja rynkowa, w tle zaś u progu płaskich równin Kotliny Sandomierskiej, już po drugiej stronie rzeki - sławna dramtyczną obroną przed wiosenną powodziową falą Huta



Zachodnia część miasta leży na skraju wąwozu Piszczele, stanowiącego wyraźne odgraniczenie od sąsiadującego wzgórza staromiejskiego. Na skarpie z tej strony przetrwały relikty średniowiecznych murów obronnych i pozostałości dawnej dzielnicy żydowskiej



Poza linią murów obronnych i wyrazistym gmachem synagogi teren stromo opada. Na przeciwnym zboczu wąwozu wyłania się niezwykle cenny późnoromański kompleks dominikański. Warto zwrócić uwagę na Wisłę, która tu się kilkakrotnie załamuje zmieniając bieg i niemal ocierając się w lewo poza kadrem o wyżynny cypel w okolicach zamku.

Witamy zapowiadany wątek . Już sam tytuł jest na tyle ciekawy , że zaglądać tu będą licznie fani historii i zabytków . Znając twoje dokładne i rzetelne podejście do przedstawianych materiałów , będziemy poznawać ten region z nieukrywaną przyjemnością
Serdecznie pozdrawiam !

Nie można zgodzić się z takim stwierdzeniem. Radom nie był mało znaczący. Od średniowiecza było to dość istotne skupisko osadnicze. Oczywiście nie można go porównywać z Sandomierzem w XII-XV wieku czy Lublinem z wiekach XV-XVIII, ale na pewno nie było to miasto mało znaczące. miejsce licznych sejmów, siedziba trybunału skarbowego, siedziba dużego i bogatego starostwa przy tym całkiem rozwinięty ośrodek miejski na znaczącym, zwłaszcza w XV-XVI wieku szlaku, ośrodek który faktycznie pełnił funkcję swoistej stolicy północnej części województwa sandomierskiego.

Czekam z niecierpliwością na rozwój wątku!

matizz said:

od 1809 stolicą województwa stał się mało znaczący dotychczas Radom.

Click to expand...

Ok, fortunniej byłoby napisać mniej znaczący, bo miałem na myśli jego raczej peryferialną rolę w stosunku do Sandomierza, dzięki za cenną uwagę. Chyba że to podświadomość działa i wychodzi że mam scyzoryków w rodzinie

Mohort, Hubert - dzięki za wizytę i zapraszam do dalszego oglądania!

hubertkm said:

Nie można zgodzić się z takim stwierdzeniem. Radom nie był mało znaczący. Od średniowiecza było to dość istotne skupisko osadnicze. Oczywiście nie można go porównywać z Sandomierzem w XII-XV wieku czy Lublinem z wiekach XV-XVIII, ale na pewno nie było to miasto mało znaczące. miejsce licznych sejmów, siedziba trybunału skarbowego, siedziba dużego i bogatego starostwa przy tym całkiem rozwinięty ośrodek miejski na znaczącym, zwłaszcza w XV-XVI wieku szlaku, ośrodek który faktycznie pełnił funkcję swoistej stolicy północnej części województwa sandomierskiego.

Czekam z niecierpliwością na rozwój wątku!

Click to expand...

Zbliżenie na klasztor dominikanów z zakolem Wisły w tle



Za wąwozem Piszczele wznosi się obszerne tzw. wzgórze staromiejskie, ongi ważna osada targowa, skupiająca się wokół wzniesionego w XI wieku kościoła św Jana (drewniany, rozebrany prawdopodobnie w XVIII wieku). To wyjątkowo piękna okolica, zielona i spokojna, ciekawa alternatywa dla mocno już opatrzonego starego miasta. Na dalszym planie zwarta kępa drzew kryje kościół św Pawła, od 1226 kościół parafialny osady, obok cmentarz. Od niego urocza brukowana droga zbiega w dół obok dominikanów w kierunku zamku.



Przesuwamy wzrok na zachód, w kierunku wylotu na Opatów. To obszar dawnego wzgórza świętego Wojciecha, najwyższy punkt historycznego zespołu miejskiego. Wokół drewnianego średniowiecznego kościoła (zniszczonego w XIX wieku) znajdowała się otwarta osada podmiejska. W XVII wieku wzniesiono tu kościół i klasztor reformatów widoczny na zdjęciu. Wzdłuż drogi na Opatów rozbudowywał się w XIX wieku Sandomierz i właśnie wzdłuż ciągnącej się prawym skrajem zdjęcia ulicy Mickiewicza zachowało się trochę XIX-wiecznej miejskiej zabudowy.



Zbliżenie na kompleks poreformacki z rozległym parkiem w tle. Tajemnicza wieżyczka wznosząca się ponad koronami drzew to przedwojenna wieża ciśnień



Kościół poreformacki św Józefa wzniesiono w latach 1679-70, prezentuje typową dla tego zakonu architekturę. Jest to jedyny z zabytkowych kościołów Sandomierza, którego nigdy nie odwiedziłem, ale z tego co czytałem zachował ciekawe wyposażenie

Przesuwamy wzrok w prawo, ku północnemu zachodowi i natrafiamy na widok wręcz ikoniczny dla miłośników baroku... Niemal u stóp miejskiego wzgórza rozłożył się rozległy kompleks klasztoru benedyktynek z kościołem św Michała, wzniesiony w ostatnich latach XVII stulecia. Po ostatniej konserwacji cieszy wyrazistymi barwami. Obecnie mieści seminarium duchowne.



Ten kto śledził mój wątek dotyczący Zamojszczyzny łatwo odnajdzie podobieństwo do kościołów tam już prezentowanych - tak, to nie kto inny tylko ordynacki architekt Jan Michał Link we własnej osobie! Jednym z fundatorów świątyni był zresztą IV Ordynat Marcin Zamoyski.

Do tego kościoła skierujemy swe pierwsze kroki, gdy tylko zejdziemy z wieży



Póki co jednak zwracamy nasz wzrok, wciąż obracając się zegarkowo, na północny wschód. Za rozległym obniżeniem pięknie widać jak nad doliną Wisły obrywają się Góry Pieprzowe, najdalszy kraniec trzonu Gór Świętokrzyskich, tu wygrzebany przez erozję spod lessowej powłoki. Obniżeniem pomiędzy nimi a zespołem staromiejskich wzgórz biegły kiedyś ważne drogi, dziś też jest to miejsce dla dwujezdniowej przelotówki przez miasto.



A w dali za wzgórzami i wstęgą Wisły aż po horyzont ciągną się rozległe piaszczyste równiny sławnej Puszczy Sandomierskiej

Za linią rzeki rozciągają się zabudowania Gorzyc, tak straszliwie doświadczonych w czasie tegorcznej powodzi. Prezentowane zdjęcia pochodzą z 2008 roku, gdy jeszcze nic nie zapowiadało przyszłej tragedii. W 2010 roku cały ten obszar miał znaleźć się pod wodą...



Zamykamy koło i znów mamy u stóp czerwone dach sandomierskiej starówki. Na krawędzi lessowej skarpy mocno odcina się linią renesansowo-barokowej attyki dawne jezuickie Collegium Gnostomianum



A w tle zabudowa prawobrzeżnych przedmieść z ciemną linią Puszczy Sandomierskiej w tle

Sandomierz - klasztor Benedyktynek z kościołem św Michała

Tak jak zapowiedziałem opuszczamy taras widokowy, kierując swoje kroki w kierunku leżącego nieopodal zaspołu klasztornego



To arcydzieło barokowej architektury oddziaływuje nie tyle wyjątkowością form czy finezją detali, co zachowaną szczęśliwie stylistyczną zwartością i harmonią. Szczgólnie to widać teraz, gdy w ramach rewaloryzacji budynki odzyskały wyraziste barwy. Kompleks składa się z kilku elementów.



Benedyktynki przybyły do Sandomierza w 1613 roku i początkowo pomieszkiwały w drewnianych zabudowaniach w pobliżu Bramy Zawichojskiej. Klasztor obecny składa się z trzech piętrowych skrzydeł, wzniesionych w latach 1633-1672; najstarsze jest skrzydło południowe widoczne od strony ulicy, elewacje przekształcono w XVIII wieku. Kosciół wzniesiono w 1686-92 według projektu Jana Michała Linka, architekta ordynackiego, zapewne za sprawą Marcina Zamoyskiego, który był współfundatorem światyni wraz z sędzią ziemskim Stanisławem Zarębą. Jest to budowla w stylu dla Linka typowym, jednonawowa z prosto zamkniętym prezbiterium. Broń mnie Boże przed użyciem określenia "typowy Link", ale jeśli spojrzy się na jego realizacje w Zamościu, to trudno go nie użyć. A to linki do dwu moich Linków w [Zamojszczyźnie]
http://www.skyscrapercity.com/showpost.php?p=63919719&postcount=329
http://www.skyscrapercity.com/showpost.php?p=63389173&postcount=312
Nie jest to zresztą jedyne dzieło ordynackiego architekta w okolicy, bo projektował też kościół w Tarnobrzegu

Wróćmy jednak do benedyktynek. W skład kompleksu wchodzą też wysunięta ku ulicy późnobarokowa dzwonnica (1750) i rozpościerający się pomiędzy nią a kościołem parterowy tzw. Domek Kapelana (1769-71), którego lukarny widać za murem w prawo od dzwonnicy



Po lewej widać też zamykający dziedziniec zewnętrzny od zachodu budynek dawnej furty kalsztornej, rozbudowany w 1769-71 wg projektu Józefa Karśnickiego do postaci późnobarokowego pawilonu o ozdobnych szczytach

Chyba lukarny?

matizz said:

rozpościerający się pomiędzy nią a kościołem parterowy tzw. Domek Kapelana (1769-71), którego mansardy widać za murem w prawo od dzwonnicy

Click to expand...

Chyba tak

Pośrodku kościelnego ogrodzenia warto zwrócić uwagę na ciekawy obiekt, jakim jest późnobarokowa kazalnica, wzniesiona około 1770 roku. Stąd w duchu kontrreformacji (EDIT ) wygłaszano do gromadzącego się na placu ludu kazania. Z tyłu zaś kościół do którego prowadzi bogaty portal projektu Linka



Fragment elewacji kościoła od strony dziedzińca



Wchodzimy do wnętrza. Barokowy wystrój kościoła przetrwał liczne burze dziejowe po to, by paść ofiarą pożaru który wybuchł w 1966 roku. Spłonęła wówczas część wyposażenia, przede wszystkim wspaniały ołtarz główny. To co uderza w oczy to niemal sterylna biel ścian, od której wyraziście odcinają się odnowione elementy wystroju.
Bogactwem świątyni jest przepiękna barokowa snycerka; ołtarze, ambona i łuk tęczowy aż kipią od precyzyjnych detali. Zostawiając sobie dokładniejsze obejrzenie ambony na później, na razie przypatrzmy się dwóm bocznym ołtarzom. Wyrzeźbił je w 1694 roku krakowski snycerz Franciszek Czerny. Pozbawione praktycznie archiektonicznych elementów, mają formę przebogatych splotów akantu z festonami owoców, spośród których wychylają się putta. Motywy splecionych roślinnych wici pojawiają się też na haftowanych XVIII-wiecznych antepediach.



W lewym ołtarzu jest XVIII-wieczny obraz Matki Boskiej wschodniej proweniencji; w jego ramę wprawiono szklane pojemniki z relikwiami benedyktyńskich świętych

Matizz, chyba jesteś zmęczony albo skacowany po świętach
A cóż to za zreformowanego ministra protestanckiego wpuszczano pod koniec XVIII wieku na ambonę pryz kosciele benedyktynek w Sandomierzu? :nuts:

Jak zwykle bardzo ciekawe zdjęcia. Czekam niecierpliwie na kolejne, zwłaszcza na mniej znane rejony sandomierskiego!

matizz said:

Pośrodku kościelnego ogrodzenia warto zwrócić uwagę na ciekawy obiekt, jakim jest późnobarokowa kazalnica, wzniesiona około 1770 roku. Stąd w duchu reformacji wygłaszano do gromadzącego się na placu ludu kazania.

Click to expand...

^^ no cóż, kajam się, ale tak już mam że często zdarza mi się zrobić jakiś głupi błąd pisząc szybko w godzinach, które przez większość ludzi uznawane są za nadające się wyłącznie do snu :nuts: Niestety to jest zwykle jedyny czas wolny jaki mam w ciągu doby, a więc piszę nocą ciemną.
Chyba zanim kliknę "submit reply" muszę zawsze poświęcić chwilę na przeczytanie tego co napisałem.
Cieszę się, że podobają ci się zdjęcia. I trochę cierpliwości, mam sporo zdjęć z miejsc mniej znanych a też wartych pokazania. Niestety, tempo mam jakie mam, więc czasem się te moje wątki ślimaczą!

Dziś udało mi się przed północą, skorzystam więc i pozwolę sobie kontynuować prezentację zdjęć z wnętrza kościoła

Tenże sam Franciszek Czerny w 1694 roku przyozdobił też łuk tęczy złoconymi liśćmi winnej latorośli i okazał się nie tylko biegłym w swej sztuce snycerzem, ale też całkiem zdolnym rzeźbiarzem, wykonując pełnoplastyczne figury do grupy Ukrzyżowania. We wzmiankowanym już przeze mnie pożarze zniszczeniu uległa część snycerskiej dekoracji łuku. Zniszczone detale roślinne odtworzył współczesny sandomierski rzeźbiarz ludowy Andrzej Tkacz



Największą jednak stratą było zniszczenie wspaniałego ołtarza głównego wykonanego przez innego mistrza snycerki, Mateusza Roskwitowicza z Nowego Korczyna w latach 1693-95. W dobrym stanie udało się ocalić prawdopodobnie tylko przedstawiony na zdjęciu obraz św Michała Archanioła z 1900 roku, pędzla Józefa Buchbindera.





Planowana od wielu lat rekonstrukcja ołtarza jakoś nie może dojść do skutku, do dnia dzisiejszego powróciło do prezbiterium jedynie piękne tabernakulum z 2 ćw. XVIII wieku, z bogatą malowaną dekoracją w stylu regencji



Jan Michał Link wykonał dla koscioła kilka projektów portali, wedle których odkuli je w latach 1693-96 Kraus i Giertler, dwaj kamieniarze z lokalnego ośrodka w Kunowie. Tutaj portal prowadzący z prezbiterium do zakrystii

Szczęśliwie dotrwało do dnia dzisiejszego drugie z dzieł Roskwitowicza, stanowiące wyjątkową ozdobę kościoła. Jest to misternie zdobiona ambona z lat 1694-95 o oryginalnej, rzadko spotykanej formie.



Podstawę ambony stanowi leżąca postać świętego Benedykta, z którego boku wyrasta pień drzewa wspierający konstrukcję





Pośród oplatających całą ambonę gałęzi wyłaniają się postaci Ojców Kościoła i benedyktyńskich świętych

Na sandomierską starówkę najlepiej jest wejść przez Bramę Opatowską, z której już podziwialiśmy panoramę. Przetrwała ona jako jedyna z czterech bram miejskich, wystawionych w czasach Kazimierza Wielkiego. Gotycka ceglana wieża posiadała jeszcze zachowane fragmentarycznie przedbramie, którego boczne ściany widać na zdjęciu. W XVI wieku nadbudowano na niej wysoką renesansową attykę. Wysoka na 30 metrów budowla stanowi zapewne obok ratusza najbardziej rozpoznawalny z sandomierskich zabytków



Tuż za bramą znajduje się kościół św Ducha, wzniesiony w XV wieku wraz z nieistniejącym już szpitalem, zwykle omijany przez spieszących ku rynkowi turystów. Średniowieczny charakter świątyni, od strony ulicy ukryty za klasycystyczną fasadą z 1829 roku, w pełni ujawnia się dopiero przy spojrzeniu z tarasu widokowego. Przy kościele znajdował się dawniej szpital, sprawujący opiekę nad chorymi i biedakami. Gotyckie budynki rozebrano na początku XIX wieku, by na tyłach kościoła wznieść nowy obszerniejszy gmach dla zakonu sióstr szarytek.



Wnętrze kościoła składa się z wąskiego, wielobocznie zamkniętego prezbiterium i niemal kwadratowej nawy, pierwotnie zapewne nakrytej sklepieniem wspartym na środkowym filarze. Jego gotycki charakter zupełnie zatarła barokizacja dokonana po pożarze w 1757 roku, który strawił dach i wnętrza świątyni.



Najbardziej rzucającym się w oczy elementem wystroju jest późnobarokowy iluzjonistyczny ołtarz główny wymalowany na ścianie parawanowej. Przez jej otwór widoczny jest XVIII-wieczny obraz zesłania Ducha Świętego. Całości dopełnia rzeźbione rokokowe tabernakulum

Do rynku prowadzi od strony bramy szeroka i prosta ulica Opatowska. Pamiętam, jak nosiła kiedyś imię Wasyla Skopenki, na cześć pułkownika, czerwonoarmijnego Bohatera Zwiazku Radzieckiego, którego manewr miał podobno ocalić miasto przed zniszczeniem



Opatowska doprowadza nas na rynek



Inny czas i niestety inna pogoda. Widok z rynku w kierunku Bramy Opatowskiej



Niestety większość elewacji przyrynkowych kamienic to już powojenna kreacja. Tym bardziej wyróżnia się zachowana w pierwotnym stanie barokowa podcieniowa kamienica Oleśnickich z 1770-80, z fasadą wysuniętą przed pierzeję zdobioną wysokim szczytem

No właśnie też odnoszę takie wrażenie patrząc na większość kamienic w Sandomierzu ale przecież miasto nie było zniszczona w czasie IIWŚ więc skąd taki ich obecny wygląd?

Niestety większość elewacji przyrynkowych kamienic to już powojenna kreacja

Click to expand...